fot.: biewoef/cc/sxc.hu

Stosownie do art. 23 kodeksu cywilnego wizerunek człowieka stanowi niezbywalne dobro osobiste człowieka i podlega ochronie prawnej. Prawo autorskie przewiduje bardziej szczegółowe warunki rozpowszechniania wizerunku w ujęciu plastycznym, tj. w ramach fotografii, rysunku, obrazu (art. 81 prawa autorskiego). Co do zasady rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W przypadku braku wyraźnego zastrzeżenia, zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
• osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,
• osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza – co nie obejmuje sytuacji, w której osoba jest np. wykadrowana na fotografii.

Jeśli rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia uprawnionego, jego oświadczenie w tym przedmiocie – czy to zawarte w umowie, czy to stanowiące odrębne oświadczenie – powinno być sformułowane jednoznacznie, w tym winno precyzyjnie określać podmiot, któremu udzielane jest zezwolenie, zakres, cel, miejsce, formę/sposób dozwolonej eksploatacji wizerunku i wszelkie jej ewentualne pozostałe warunki (np. odpłatność/nieodpłatność).

Zezwolenie nie powinno być nazbyt ogólne, blankietowe, aby nie rodziło ryzyka wykorzystania wizerunku w celach niezgodnych z intencją osoby, której wizerunek dotyczy. Ponieważ wizerunek jest daną osobową, w rozpowszechnianiu cudzego wizerunku należy przestrzegać przepisów prawa regulujących ochronę danych osobowych.

Konsekwencje wykorzystania utworu lub wizerunku niezgodnie z prawem

W przypadku korzystania z utworu lub wizerunku z naruszeniem autorskich praw osobistych twórca może żądać (art. 78 ust. 1 prawa autorskiego):

1) jeżeli naruszenie jest bezprawne, ale niezawinione:
• zaniechania działania naruszającego prawa,
• dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności złożenia oświadczenia o określonej treści i formie (np. przeprosin),

2) jeśli naruszenie prawa do wizerunku było nie tylko bezprawne, ale i zawinione, można domagać się również:
• zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia lub
• zapłaty określonej sumy pieniężnej na wskazany przez uprawnionego cel społeczny.

Powyższe zasady odpowiedzialności stosuje się odpowiednio w przypadku rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej bez zgody tej osoby (art. 83 prawa autorskiego).

W razie naruszenia autorskich praw majątkowych do utworu uprawniony może żądać od osoby, która naruszyła te prawa (art. 79 ust. 1-2 prawa autorskiego):
• zaniechania naruszania,
• usunięcia skutków naruszenia,
• naprawienia wyrządzonej szkody – na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione to trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu,
• wydania uzyskanych korzyści.

Niezależnie od wskazanych wyżej roszczeń, uprawniony może także domagać się:
• jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;
• zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie było zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.

Należy mieć jednocześnie na uwadze, że naruszenie autorskich praw majątkowych może wiązać się z jednoczesną odpowiedzialnością karną. Przestępstwem na gruncie prawa autorskiego jest między innymi:
• przywłaszczanie sobie autorstwa albo wprowadzanie w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu,
• rozpowszechnianie – bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy – cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystycznego wykonania, a także publiczne zniekształcanie tych dóbr intelektualnych,
• rozpowszechnianie wymienionych dóbr intelektualnych lub fonogramu, wideogramu, nadania – bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom,
• utrwalanie lub zwielokrotnianie wymienionych dóbr intelektualnych w celu ich rozpowszechnienia – bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom.

Przestępstwa te zagrożone są różnymi kategoriami kar, w tym karą grzywny, karą ograniczenia wolności oraz karą pozbawienia wolności.